مسجد شاخص ترین و هویت بخش ترین بنا در به وجود آمدن و رشد شهرِ دوران اسلامی است و در شهرسازی کهن میبد نیز عنصری تاثیرگذار و با اهمیت تلقی می شود. این مسجد با قرار گرفتن در قلب شهر یا مرکز محلات، مکان رفت و آمد هر روزه ی ساکنین و گذران زندگی اجتماعی و مذهبی ایشان است. کارکردهای پیرامون مسجد این تمرکز را کامل می‌کند. آب انبار، حسینیه، کاروانسرا، بازار و… عناصر ثابت معماری شهری پیرامون آن هستند. بنای مسجد، همواره خیرین توانمند میبدی را به سوی خود کشانده است و رسم ساخت یا تعمیر مسجد فرهنگ جاری منطقه است.
وجود وقف به عنوان تضمین کننده حقوق بنا در حفظ حیات کالبدی و اجتماعی آن تأثیرگذار بوده است. بنای مسجد با توجه به کارکرد شهری آن در مکانی که قرار داشته، طرح و ساخت متفاوت و متنوع به خود می گرفته است. در گستره جغرافیایی منطقه میبد مساجد با توجه به حوزه نفوذ کارکردی وسعت یا نوع عملکرد از نظر جایگاه شهری به چند گونه دسته بندی می شوند.
۱- مسجد جامع (آدینه) شهر
۲ مسجد جامع آبادی (ربض)
۳ مساجد محله ای
۴ نماز خانه ها
۵ مساجد صحرایی
۶ غریب خانه ها
مسجد آدینه شهر میبد
که کهن ترین و نخستین بنای مسجد از صدر اسلام در میبد است، بیشترین اهمیت و اعتبار را دارد. مسجد آدینه در مقیاس منطقه (تمامی شهر) کارکرد داشته و علاوه بر شان خاص مذهبی، برای برگزاری نماز جمعه از جایگاه حکومتی نیز در طول تاریخ برخوردار بوده است؛ به همین جهت دوره های متعدد معماری در آن مسجد مشهود است.
هر یک از بیرون ها با توجه به اهمیت و قدمتشان دارای مسجدی معتبر هستند که آنها را مساجد جامع می‌نامند و تمام ویژگی های معماری شهری، مسجد جامع شهر را نیز دارد. همانطور که گفته شد در مکان استقرار مسجد جامع عناصر مهمی چون بازار، آب انبار، حسینیه و غیره قرار می گیرد.مسجد جامع در واقع در مرکز اصلی آبادی است.
مساجد بیرونه هایی هم چون بارجین و فیروزآباد دارای ساختار کهن در دل بنای کنونی هستند. بیرون های جدیدتر نیز به همین منوال مساجد جامع جدیدتری دارند. حوزه کارکرد مساجد جامع بیرونه ها در گستره آبادی هاست و به نوعی جایگاهی حکومتی-مردمی دارند. محلات میبد (چه محلات سه گانه شارستان با زیر محله های شان و چه زیر محله های بیرون ها) هر کدام به طور جداگانه ای دارای مساجدی هستند که جایگاه برگزاری نمازهای روزانه اهالی محل بوده و اغلب وسعت کمتری دارند که حداکثر به اندازه یک واحد مسکونی کوچک است. این مساجد با هزینه به همت اهالی برپا گردیده اند و اغلب به نام زیر محله ها یا اشخاص هستند؛ مانند مسجد کلوسر یا مسجد حمزه علی در محل هایی چون بازار که کار و امور روزانه صورت می‌گرفته. فضایی به عنوان محل برگزاری نماز در نظر گرفته می‌شد که گاه مفصل نیز بوده است مثل مکان سراب گودال ها در جنب راسته بازار میبد و همینطور در کنار ورودی آب‌انبارها در بیرونه ها. نمازخانه های صحرایی در کنار کشتخوان ها و بر سر راه های میان آبادی ها به وجود آمده اند که خاص مسافران است. آب مصرفی و نیز هزینه نگهداری و تعمیرات آنها از راه وَقفیّات تامین می‌شده است. در هر آبادی یا بین آبادیها بنایی به نام غریب خانه وجود داشته که هم محل اقامه نماز و هم محل اتراق مسافران و غریبان بوده است.
مساجد میبد اَغلب طرح و نقشه یک ایوانی دارند که شامل فضای تابستانی یا گنبدخانه، ایوان و شبستان و فضای زمستانی(گرمخانه) و صحن مرکزی هستند. سبک و طرح مساجد میبد، گونه ای سبک محلی است که طی مرور زمان در این منطقه بوجود آمده و اقلیم کویری نقش موثری در شکل گیری طرح آن دارد. ایوان بلند با دهانه باز در سمت قبله در فصل سوزان تابستان به خوبی باد خنک را به داخل فضای تابستانی هدایت می‌نماید تا نمازگزار در هوای مطبوع در زیر سایه شبستان ها به عبادت بپردازد، اما زمستان سرد میبد تنها در گرمای گرمخانه ای کم روزن قابل تحمل است. اینگونه گرمخانه ها به جز در سوی قبله در همه سوی مسجد قابل استفاده هستند. تمام مساجد جامع و مساجد بزرگ محلات از این نوع طرح پیروی می‌کنند که البته با توجه به زمینه تاریخی از تنوع در گونه طرح برخوردارند. مساجدی مانند بفروئیه و بدرآباد (در جهت قبله) تنها یک دهانه باز ایوان دار دارند و مساجدی مثل جامعه میبد، فیروزآباد و رکن آباد در سوی قبله علاوه بر دهانی باز ایوان دو دهانه ی (ناو) کناری ایوان نیز در نقشه آنها گنجانده شده است. اما مسجد جامع بارجین با گنبد خانه‌ای کوچک دارای طرح متفاوت و کهن تری است که صحنه بسیار کوچکی دارد. سادگی و برخورداری از آرایه های کم در بدنه ها از ویژگی های مساجد میبد محسوب می شود که در تمام مساجد رعایت شده است.
